Beyaz Rusya’da muhalif bir sanatçı olan ve kundaklama faaliyetleri genellikle ülkenin otoriter lideri Aleksandr G. Lukashenko’yu hedef alan Ales Puşkin, bir keresinde Minsk’teki cumhurbaşkanlığı ofislerinin önüne bir gübre yığını dökerek beş yıl hapis cezasını çekerken hapishanede öldü. 57 yaşındaydı.
Eşi Janina Demuch, 11 Temmuz sabahı bir Facebook gönderisinde, Belarus’un batısındaki Grodno’daki bir hapishanede “Bu gece Ales Puşkin bilinmeyen koşullar altında yoğun bakımda öldü” yazarak ölümünü duyurdu.
Belarus makamları, ölümü hakkında hemen yorum yapmadı. Bazı haber kuruluşları, Bay Puşkin’in hasta olduğunun bilinmediğini bildirdi, ancak Polonya’nın Bialystok kentinde bulunan muhalif Belarus haber sitesi Most, isimsiz bir kaynağın Bay Puşkin’in tedavi edilmeyen perfore bir ülseri olduğunu ve bilinçsizce hapishane hastanesine götürüldüğünü söylediğini aktardı.
2012’de yaptığı ve hükümetin “Nazizmin rehabilitasyonunu ve meşrulaştırılmasını” amaçladığını söylediği Sovyet karşıtı bir direniş savaşçısını tasvir ettiği için 2021’de tutuklanmıştı.
Sürgündeki Belarus muhalefet lideri Bay Puşkin “rejimin siyasi bir tutsağı olarak öldü ve sorumluluk gardiyanı Lukashenko ve yandaşlarına ait” Sviatlana Tsikhanouskaya Twitter’da yazdı.
“Diktatörler sanatçılardan korkar” diye ekledi. “Neden? Çünkü rejimin yalanlarına meydan okuyan düşünce ve fikirleri ifade etme gücüne sahipler.”
Sanatçı, Bay Lukashenko’nun tarafında uzun süredir bir diken olmuştu.
Ukrayna’ya karşı savaşta Rusya Devlet Başkanı Vladimir V. Putin’in müttefiki olan cumhurbaşkanı ilk olarak 1994’te seçildi. Üç yıl önce çok tartışmalı bir seçimde yeniden seçildiğinden beri, muhalefet figürlerini, gazetecileri, avukatları, sosyal medya eleştirmenlerini ve hatta kulak misafiri olunan ve bildirilen özel konuşmalarda Bay Lukashenko’ya hakaret etmiş olabilecek kişileri toplayarak, muhalefete karşı acımasız bir baskı düzenledi.
İnsan hakları grubu Viasna’ya göre, Ekim ayında Nobel Barış Ödülü’ne layık görülen Ales Bialiatski de dahil olmak üzere binlerce siyasi mahkum gözaltına alındı.
Bay Puşkin, yasal süreci küstahça birleştiren performans sanat eserleri de dahil olmak üzere, yetkililere karşı protesto eylemlerinden dolayı yıllar içinde birçok kez tutuklandı. Bir keresinde “Para cezasını uygulayan polis ve yargıç, performansın bir parçası oluyor” demişti.
1996’da memleketi Bobr’daki bir Ortodoks kilisesinin duvarlarına yaptığı dev bir duvar resmiyle ulusal bir skandal yarattı. İsa’nın sağda doğrular ve solda cehenneme mahkum edilmiş günahkarlar tarafından kuşatıldığı yargı gününü tasvir ediyordu. Lanetliler arasında Bay Lukashenko’ya ve diğer hükümet figürlerine benzeyen figürler vardı. Resmin rahatsız edici kısımları kısa süre sonra boyandı.
Bay Puşkin, Temmuz 1999’da obüs incelikli performans parçası “Başkana Bir Hediye” ile parmaklıkların ardındaki zamandan kıl payı kurtuldu. Bay Lukashenko’nun Sovyet döneminde bir çiftlik görevlisi olarak yaptığı hizmeti alaycı bir şekilde anan Bay Puşkin, geleneksel köylü kıyafetleri içinde başkanın ofisinin önünde durdu ve at gübresi, Sovyet sembolleri taşıyan Belarus para birimi ve gübreyi Bay Luk’un bir portresiyle örten oyuncak kelepçelerle dolu kırmızı bir el arabasını devirdi. Ashenko bir dirgen sapladı.
Bay Puşkin, iki yıl ertelenmiş hapis cezasıyla kurtuldu.
OpenDemocracy web sitesinde gazeteci Max Seddon ile 2011 yılında yaptığı bir röportajda “Kutsal aptalı oynamak, ülkemizde herhangi bir zamanda var olan en yüksek özgürlük biçimidir” dedi.
Alexander Mihayloviç Puşkin, 6 Ağustos 1965’te Beyaz Rusya’nın merkezindeki Minsk’in yaklaşık 80 kuzeydoğusundaki Bobr’da doğdu.
Ülkesi hala Sovyetler Birliği’nin bir parçasıyken reşit oldu ve 1983’te bir yatılı güzel sanatlar okulundan mezun olduktan sonra, Moskova’nın ülkeyi işgali sırasında Afganistan’daki Sovyet ordusunda iki yıl görev yaptı.
Bay Seddon’a, “Taburumda sanatçı olan tek kişi bendim,” dedi. “İşte o zaman hükümetten, KGB’den, polisten korkmayı bıraktım. Ve sadece 20 yıl sonra fark ettim ki, Ortodoks ve Katolik kiliseleri için ikonlar çiziyorum – zulmüm için pişmanlık duyuyorum – uzak bir ülkede olsa bile.
Bay Puşkin, askerlik hizmetinden sonra Minsk’teki Belarus Devlet Tiyatrosu ve Sanat Enstitüsü’ndeki eğitimine geri döndü ve burada dikkatini belirgin bir şekilde Sovyet tarzı kahramanca duvar resimleri olan yekpare dekoratif resme çevirdi ve aynı zamanda performans sanatına da başladı. Bir öğrenci olarak imza çalışmasını – eski yatılı okulunun lobisinde tarihini kutlayan devasa bir duvar resmi – tamamladıktan sonra, bir zamanlar orada doğmuş olan Chagall tarafından düzenlenen bir görev olan Vitebsk’te devlet tarafından finanse edilen bir sanatçı olarak işe alındı.
Bu noktada, Bay Puşkin aktivist bir çizgi sergilemeye başladı. Geç Sovyet döneminde şiddetli bir Belarus milliyetçisi, 1988 ve 1989’da hükümet karşıtı protestolara katıldığı için tutuklandı.
Sovyetler Birliği’nin çöküşünden sonra, kilise fresklerini restore ederek ve evinde bir çağdaş sanat galerisi işleterek geçimini sağladı. Bay Lukashenko iktidara geldiğinde ve yeni bir sansür ve baskı ortamı başlattığında kapandı.
Bay Puşkin’in karısı dışında hayatta kalanlar hakkında bilgi hemen mevcut değildi.
Bay Puşkin’in son tutuklanması, 30 Mart 2021’de “Nazizmi ıslah etmekle” suçlandığı zaman gerçekleşti. 2012 boyama Dünya Savaşı sırasında ve sonrasında Sovyet karşıtı bir direniş savaşçısı olan Yevgeny Zhikhar’ı makineli tüfekle tasvir etti.
Mart 2022’de beş yıl hapis cezasına çarptırıldı. Viasna’ya göre karar okunduğunda, Bay Puşkin gömleğini çıkararak karnında haç şeklinde kendi kendine açtığı kesikleri gösterdi.
Bütün bunlar olurken, Bay Puşkin bir bakıma sadece işini yapıyordu.
2011 röportajında Bay Seddon’a “İki tür Belaruslu sanatçı vardır” demişti, “resmi ve gayri resmi. Ama mesele ‘bu sanat iyi, bu sanat kötü’ meselesi değil. Bu bir suç ortaklığı ve konformizm meselesi.”